فهرست مطالب :

مقدمه: ۷

چیستی موزه: ۱۱

تعریف جامع ایکوم از موزه : ۱۱

تاریخچه ی موزه در ایران : ۱۳

وظایف موزه ها در گذشته: ۱۴

وظایف موزه ها در امروز : ۱۴

کارکرد موزه : ۱۵

موزه های شهری : ۱۶

لزوم احداث موزه شهر دماوند: ۱۷

نام دماوند : ۱۹

دماوند ، شهر و کوه اسطوره ای : ۲۶

موقعیت جغرافیایی شهرستان دماوند  ۳۰

جغرافیای سیاسی شهرستان دماوند : ۳۱

۱- بخش مرکزی : ۳۲

دهستان های بخش مرکزی عبارتند از : ۳۲

الف- دهستان تار رود : ۳۲

ب- دهستان ابرشیوه : ۳۳

ج- دهستان جمع آبرود : ۳۳

بخش رودهن : ۳۴

الف- دهستان آبعلی ۳۴

ب- دهستان مهرآباد : ۳۵

شهر رودهن : ۳۵

مراکز فرهنگی دماوند : ۳۶

انجمن های فرهنگی هنری : ۳۶

جاذبه های طبیعی شهرستان دماوند : ۳۷

دریاچه تار و هویر ۳۹

تاریخ دماوند : ۴۱

دماوند در دوران ماد و هخامنشی : ۴۱

دماوند در دوران اشکانیان و ساسانیان : ۴۳

بافت شهر دماوند : ۴۵

فهرست بناها و محوطه های  فرهنگی – تاریخی شهرستان دماوند ۴۸

اشیاء بدست آمده از حفاری ها باستان شناسی در دماوند : ۶۱

گویش دماوندی : ۶۳

آداب و رسوم مردم دماوند : ۶۶

روز دماوند و جشن تیرگان : ۶۶

مفاخر دماوند در گذر تاریخ : ۶۸

رجال دینی : ۶۹

هنرمندان : ۷۳

مفاخر معاصر شهرستان دماوند : ۷۴

افراد اهل قلم دماوند : ۷۵

سیمای محیط زیست انسانی شهرستان دماوند : ۷۶

صنایع مستقر در شهرستان دماوند : ۷۷

زراعت و باغداری : ۷۸

تصویر عمومی از سیمای محیط زیست طبیعی شهرستان دماوند : ۷۸

در بحث محیط طبیعی کنترل ، نظارت ، حفظ و احیاء پوشش گیاهی و جانوری منطقه مد نظر است ، سازمان محیط زیست دارای مناطق چهارگانه ای بوده که به ترتیب اولویت به نام پارک های ملی ، آثار طبیعی ملی ، پناهگاه حیات وحش ، منطقه حفاظت شده می باشد که رأساً تحت مدیریت و حاکمیت محیط زیست می باشد ، از چهار مورد فوق هیچ کدام در شهرستان دماوند نیست ، البته قله دماوند جزء آثار طبیعی ملی است ولی از نظر محل قرارگیری جغرافیای شهرستانی ، جزء حوزه اسحفاظی آمل است . ۷۸

شکار ممنوع به مدت ۳ تا ۵ سال برای یک منطقه مشخص گردیده که در صورت مدیریت و یا نیاز بیشتر دوباره تمدید می گردد و چنانچه دارای پارامترها و معیارهای مناطق حفاظت شده باشد ارتقاء یافته ، منطقه شکار ممنوع به حفاظت شده تبدیل می گردد . ۷۹

بر این اساس طرح ایجاد منطقه شکار ممنوع مطرح و به تأیید شورای عالی حفاظت محیط زیست رسیده است . ۷۹

منطقه شکار ممنوع کوه سفید ۱۷۴ هزار هکتار بوده و شامل مناطق زره در ، تِمیسیان ، تنگه بولان ، قره قاج ، کوه قوچ ، کیلان و منطقه کوه هاشم ، دره سوسن ، کوه سفید ، سید آباد ، جابان ، سربندان می باشد . ۷۹

پوشش گیاهی این منطقه مخصوص ناحیه ایران- تورانی است ، گیاهان غالب آن انواع علف شور ، دِرمَنِه ، درختچه گز ، کُما ، باریجه ، آویشن ، اسپند ، گون و در ارتفاعات تک درختان اُرس ، در ارتفاعات کمتر درخت پسته وحشی (بَنِه) می باشد . حیوانات عمده این منطقه قوچ و میش ، کل و بز وحشی ، روباه ، پلنگ و از پرندگان سار گَپِه ، دَلیجه ، انواع عقاب ، دال ، کبک و . . . را می توان نام برد . ۷۹

معضلات منطقه ی شکار ممنوع سفید کوه : استقرار واحدهای اختیاری (۲۰ واحد فعال) که دارای عناصر سنگین مانند سرب و گالبیم بوده و آلودگی خاک ، هوا و آب را در پی دارد . ۷۹

اقلیم منطقه دماوند : ۷۹

تنوع گونه های گیاهی و جانوری منطقه دماوند : ۸۰

تاریخچه استفاده انسان از گیاهان دارویی : ۸۱

گیاهان دارویی دماوند : ۸۳

تاریخچه روابط انسان با حیات وحش : ۸۵

گونه های جانوری حوزه دماوند : ۸۷

الف- پستانداران : ۸۷

ب- پرندگان : ۸۹

ج- دوزیستان : ۹۱

د- ماهیان رودخانه حبله : ۹۱

محـافظـت از محـیط زیـست ۹۲

اگر چه حوضه آبخیز دماوند از نظر اکولوژیک و نحوه استفاده انسان از اراضی یک فاجعه به شمار می رود ، از آنجا که حوضه آبخیز دماوند گذرگاه ارتباطی جمعیت های سم داران بزرگ مناطق حفاظت شده لار و ورجین در شمال با منطقه حفاظت شده جاجرود و احتمالاً منطقه حفاظت شده کویر ، در جنوب است ، دارای اهمیت بسیار می باشد . ۹۲

موزه شهر دماوند : ۹۴

اهمیت ایجاد موزه شهر دماوند : ۹۵

اهداف موزه شهر دماوند : ۹۷

مخاطبان موزه شهر دماوند : ۹۷

مجموعه های موزه شهر دماوند : ۹۹

ساختار فیزیکی موزه : ۱۰۲

الف- محل موزه شهر دماوند : ۱۰۲

ب- ساختمان موزه شهر دماوند : ۱۰۳

ج- تالارها : ۱۰۵

د- معماری داخلی موزه شهر دماوند : ۱۰۶

نمایش مجموعه ها در موزه شهر دماوند : ۱۰۸

چگونگی تأثیرگذاری ارزش های فرهنگی روی بازدیدکننده : ۱۰۹

عملکردهای موزه شهر دماوند : ۱۱۰

خدمات موزه شهر دماوند : ۱۱۱

الف- خدمات اجتماعی موزه شهر دماوند : ۱۱۱

ب- خدمات فرهنگی موزه شهر دماوند : ۱۱۱

فهرست منابع : ۱۵۸

مقدمه:

در این مجال به کار مطالعه و تدوین آثار و مجموعه های قابل طرح در موزه پرداخته شده ، ناگفته نماند که بدین لحاظ سعی شده بیشتر به مباحث نظری ایجاد یک موزه شهر و حکمت و فوائد وجود آن در یک شهر می پردازیم .

تشکیل مجموعه ی موزه در سه مرحله انجام می گیرد :

۱- برنامه ریزی ، ۲- گرد آوری و غنی سازی ، ۳- مدیریت و راهبری مجموعه .

در طرح مورد نظر (طرح احداث موزه شهر دماوند) ، برنامه ریزی مفصل مجموعه انجام شده است ، به دو مرحله ی گردآوری و غنی سازی ، و مدیریت و راهبری مجموعه نیز بصورت کلی بیان شده است ، چراکه تنها در صورت وجود یک موزه می توان به خرید یا گردآوری برخی اشیاء یا مجموعه ها پرداخت و آن را راهبری کرد ولی در حد ممکن مباحث مربوط به این بخش پیش بینی و پاسخگویی شده است .

یک موزه در درجه ی اول در خدمت جامعه ی خود است و موزه ای با عنوان موزه ی شهر دماوند باید در ابتدا رغبت شهروندان خود را به بازدید برانگیزد ، در غیر اینصورت به موزه ای ایستا تبدیل می شود که در برابر نیازها و فعالیتها ی فرهنگی و آموزشی شهر خود تسلیم شده است .

ناگفته پیداست که پرداختن به مباحث تئوری همراه با توصیف عملی کار ملموس شده و این هر دو با هم است که یک موزه کامل را تشکیل داده و حامل پیام موزه به بازدیدکنندگان می شود .

در این مبحث شرایط ایده آل برای تأسیس یک موزه در نظر گرفته شده است ، چه بسیارند موزه های مهم و مطرح ایران که فاقد بخشی از این امکانات یا تأسیسات خاص هستند و عملکرد مطلوب و مورد نیاز را در جامعه ی مورد نظر ندارد ، چنانچه به بخش موزه اولوژی توجهی نشود بعد از مدت زمان کوتاهی مجموعه ی موزه ، به مجموعه ای از اشیاء تبدیل می شود که بی هدف در مکان موزه قرار گرفته اند و تنها وجه مشترک آنها نگهداری این آثار در یک مکان واحد است .

همان طور که انتظار می رود برای ارائه ی یک طرح آموزشی جامع (که تحت عنوان سناریوی موزه یا نمایشگاه از آن یاد می شود) ، یک فرد به تنهایی قادر نخواهد بود طرح نمایشگاه را در قالب آموزشی پیاده کند و این کار نیازمند کار گروهی است . گروه کاری می تواند شامل افراد زیر باشد :

۱-کارشناسان موضوع ، ۲- سیاستگذار نمایشگاه ، ۳- طراح .

البته می توان به این سه نفر اصلی آموزشیار ، مرمتگر ، محقق ، نویسنده ، نظرسنج ، هماهنگ کننده یا دبیر طرح را هم اضافه کرد .  (موزه و نمایشگاه، مجله موزه هاش؟ ص۴۹)

بنابراین چنانچه در این پژوهش نقص و کوتاهی وجود دارد امیدوارم با راهنمایی اینجانب ، مشکلات و کمبودهای احتمالی رفع گردد . البته با توجه خاص جناب آقای پازوکی و دقت ایشان بسیاری از نواقص تا حد ممکن رفع شده است . در اینجا لازم است از زحمات و راهنمایی های بی دریغ استاد راهنمای بزرگوارم آقای پازوکی و حوصله ایشان در توضیح سلسله مراتب کار ، تشکر و قدر دانی ویژه داشته باشم .

در پایان از تمامی اداراتی که اینجانب را در تکمیل اطلاعات مورد نیازم کمک و راهنمایی نمودند تشکر می نمایم . اداره حفاظت محیط زیست دماوند ، اداره منابع طبیعی و آبخیزداری دماوند ، اداره جهاد کشاورزی و دامداری دماوند ، فرمانداری دماوند ، ادره فرهنگ و ارشاد دماوند ، اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری دماوند .

چیستی موزه:

موزه نامی کهن است که از اندیشه های باستان به یادگار مانده است . بررسی ریشه و مشتقات باستانی این واژه باستانی از مفاهیم بسیاری پرده برمی دارد .

موزه واژه ای هند و اروپایی از تبار هلنی است . صورت هلنی آن تو-موسیون (To-Mouseion) یا موسیون (Mouseion) است . موزه در عصر کلاسیک که به معنای حقیقی خود بود ، به نیایشگاه یا پرستشگاه موسها یا موزها می شد . بنابراین تو-  موسیون یعنی پرستشگاه موسها یا درست تر ، معبدی که منسوب و متعلق به موزها بود .  (موزه دیروز امروز فردا ص ۴۱) موزها الهه های هنر و صنایع در اساطیر یونان باستان بودند .  (موزه داری ص۳)

در حوالی دهه ی ۱۲۹۰ ه.ق کلمه ی “موزه” از زبان فرانسه به زبان فارسی راه یافت .  (موزه داری ص۳)

تعریف جامع ایکوم از موزه :

جامعترین تعریف موزه را ایکوم (شورای بین المللی موزه) در بند ۳ و ۴ اساسنامه خود چنین ارائه داده است : “موزه مؤسسه ای است دائمی و بدون اهداف مادی که درهای آن به روی همگان گشوده است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می کند . هدف موزه ها تحقیق در آثار و شواهد بر جای مانده انسان و محیط زیست او ، گردآوری ، حفظ و بهره وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار ، بویژه به نمایش گذاردن آنها به منظور بررسی و بهره وری معنوی است .”

علاوه بر این ایکوم موارد مشروحه ی زیر را نیز مشمول تعریف یاد شده تشخیص می دهد :

۱- مؤسسات حفظ و نگهداری و تالارهای نمایشی که پیوسته به و سیله کتابخانه ها و مراکز بایگانی نگاهداری و تأمین می شوند .

۲- اماکن و آثار باستانی ، طبیعی ، مردم شناسی ، و تاریخی ای که به علت فعالیت در زمینه های گردآوری ، حفظ و نگهداری و نمایش آثار باستانی دارای اهمیت می باشند .

۳- مؤسساتی از قبیل باغ های حیوان شناسی و گیاه شناسی و نمایشگاه جانوران زمینی و موجودات آبزی و . . . که نمایشگر نمونه های موجودات زنده می با شند .

۴- ذخایر طبیعی .

۵- مراکز علمی و نمایشگاه های فضایی .

تاریخچه ی موزه در ایران :

وظایف موزه ها در گذشته:

اماکن به اصطلاح موزه ه ای در دیروز (اماکن مذهبی- اعتقادی) نگهداری نشانه های رمزگونه ی اصلی مرتبط با حیات انسان ها را ، که در حقیقت حافظه ی خاطره های ازلی بودند ، به عهده داشتند و نهادهای مذکور وظیفه ی یادآوری حقیقت و تذکر ارزش ها را به آدمیان بر عهده داشتند ؛ عمل موزه داری و تفکر موزه ای ناخود آگاهانه و بدون شناخت و تسلط تحلیلی – عقلانی بر موضوع صورت می گرفته است .